29 Aralık 2006

Aktivizm, Sirketler, Pazarlama ve Nike

Aktivizm'i kelime anlami olarak sosyal veya politik bir degisimi gerceklestirmek icin bilincli olarak yapilan eylem olarak aciklayabiliriz. Bilgi cagindaki hizli teknolojik gelismeler ve bireysellesme mantiginin yayginlasmasi ile olusan bir bakima asosyal ve apolitik nesile tepki olarak mevcut dunya duzenini degistirmeye yonelik, politik olarak fazla olmasa bile ozellikle ekolojik anlamda aktivist yaklasimlarin sayisi artmakta gunumuzde. Aktivizm genellikle genc nufus tarafindan fikirlerini duyurmak ve dikkat cekmek amaciyla kullanilir.

Eger gecmise bakarsak belki de bu aktivist yaklasimin bir akim gibi donemsel olarak belli donemlerde yukseldigini gozlemleyebiliriz, yuksek oranda aktivist 60'li ve 70'li yillardan sonra gelen 80 ve 90'li yillarda hayata karsi oldukca pasif ve bireysel bir bakis acisi oldugunu gozlemlemistim ben. 2000'li yillarda ise artan cevresel kaygilar, politik yolsuzluklar ve benzeri etkilerin sebebiyle tekrar yukselise gecen bir akim olarak goruyorum. Belki de zaman uzerinde bir sinus dalgasi seklinde etkinlik gosteriyor olabilir aktivist eylemler. Bunu da etkime-tepkime mantigi ile aciklamak mumkun.

Peki gecmisteki aktivist eylemler ile bugunku eylemler arasinda nasil bir fark var? Gecmisteki eylemler daha politik mesajli, sivri ve bir bakima "catismali" ve atesli gecerken bugunku eylemlerin buyuk cogunlugu daha cok dikkat cekme ve boykot etme ozelligi tasimakta. Ozellesmis ve objektifligini kaybetmis buyuk medya kuruluslarinin haber yapma niteligi gormedikleri olaylari halka iletebilmek icin dikkat cekme ozellikli ciplak boykotlar ornek gosterilebilir. Greenpeace'in yaptigi bir cok eylem de modern aktivist eylemler arasinda sayilabilir.

Peki zaman icinde degisen baska ne var? Bu zaman icinde sirketler profesyonellesti, pazarlama yontemleri gelisti, internet ortaya cikti, haberlesme degisti ve yavas yavas kafalardaki anlayis da degisiyor. Artik bilgi cagina girdik, insanlar para ile bilgi satin aliyor, bir urun yaratirken kullanilabilirlik deneyleri yapiyorlar kullanicidan geri besleme alabilmek icin ve bilgiye epey yatirim yapiyorlar.(ben daha iki hafta once Mountain View'da Google'in merkezine gittim kullanilabilirlik testi icin ve saatine $75 veriyorlardi) Internetteki son gelismelere bakarsaniz hepsi kullanici katilimi odakli ve bilgiyi farkli sekillerde islemeye dayaniyor. Kisacasi her turlu bilgi, her turlu katilim ve her turlu geri besleme bugun sirketler ve pazarlamacilar icin cok degerli. Unutmayin ki Myspace buyuk miktara satildiginda bunun sebebi "ustun ve essiz" internet siteleri degil, yuksek orandaki uyeleri yani katilimcilari sebebiyleydi ve bu da pazarlamacilar icin buyuk bir pazar demekti.

Sirket yonetimleri ve pazarlamacilar ne kadar oranda bu yeni gelisime ayak uydurabiliyor sizce? Sirket yonetimi icin en onemli gostergelerden biri calisanlarin motivasyonu ve katilimi degil mi? Peki motivasyonu dusuren etkenler hakkinda geri bildirim almaktan neden hala korkuyor sirket yonetimleri? Neden calisanlarin fikirlerini dinlemek sanki "is disiplinine" aykirilik veya "lackalik" olarak goruluyor cogu yonetici tarafindan? Tam tersine bir model dusunun, oyle bir sirket ki kendi icinde "is akisini aksatmayacak" sekilde sirket ici aktivizmi destekliyor! Yani diyor ki eger sizi sirket icinde rahatsiz eden ve yanlis gittigini dusundugunuz bir sey varsa bunu is akisinizi aksatmayacak bir sekilde aktivist ve ilgi cekici bir yaklasimla protesto etme hakkina sahipsiniz. Bu hakka sahip olan calisan resmi dilekcelerle bogusmak yerine uzerinde "Kahve makinesinin bir an once tamir edilmesini istiyoruz!" yazili bir levha asili olarak isyerine gelebiliyor. Bu elbette ki isyerine biraz renk ve ozgurluk katacaktir. Bundan sonraki adim yonetimsel kararlarda tum calisanlarin soz hakki olmasi ve bir etkilerinin bulunmasi olabilir mesela.

Pazarlamacilar acisindan dusunursek, bugune dek bir cok kullanici/katilimci odakli internet sitesi fikri gordum yeni nesil internette ama acikcasi hic beni etkileyen dogru duzgun reklam ve pazarlama fikri goremedim internette. Simdiye dek internetten reklamlarda yasanan en buyuk degisme icerige gore reklam sunmalari ve belki de videolu reklamlar. Peki pazarlamacilar bu yeni akimdan nasil faydalanabilir? Kullanici deneyimi yuksek, katilimci pazarlama fikirleri ile. Bu verecegim ornekte internet bir arac olarak kullanilacak iletisim icin ve ornek biraz uc gelebilir ama bence hem kullanici ile barisik bir ornek hem de yeni katilimci ve aktivist mantigi cok guzel yansitiyor;

Nike firmasini dusunun, bu firma insan haklari orgutleri tarafindan Guney Asya'da ucuz atolyelerde cok ucuz fiyata isciler calistirmaktan (sweatshop) oturu oldukca elestiriliyor ve Nike urunlerini boykot etmeye cagiriyor. Peki Nike firmasi neden boyle davraniyor calisanlarina? Cunku kar marjlarini yuksek tutmak istiyor bunun icin de ucuz isciden yararlaniyor. O bolgedeki fakir halk da baska is bulamadiklari icin buna razi olmak zorunda kaliyorlar. Peki Nike'in soyle bir kampanya yaptigini dusunun;

"Biz firma olarak calistirdigimiz butun iscilere adil ucretler sunmak istiyoruz, ne var ki mevcut rekabet pazarinda kalmamiz icin bir urunu su kadara mal etmemiz gereklidir. Asagida bir Nike ayakkabisi icin gider tablomuz mevcuttur, bunun disinda Guney Asya'daki fabrikalarimiz hakkinda genel bilgilendirme ve yore ekonomisi hakkindaki diger bilgilere de sitemizden ulasabilirsiniz. Firmamiz bizim rekabet imkanlarimizi da koruyacak sekilde soruna bir cozum veya oneri getirmenizi bekliyor. Olumlu gorulen onerileriniz uygulanacak ve fikir sahibine su kadar odul verilecektir. Ayrica bolge ve fabrikalarimiz hakkindaki bilgi sayfamiz Wiki formatinda olup sizin eklemeleriniz ile de genisletilebilir. Katiliminiz ve duyarliliginiz icin tesekkur ederiz."

Bu hareketle Nike firmasi;
1) Bilincli tuketicileri geri kazaniyorlar
2) Kendileri hakkindaki bir boykot kampanyasini sona erdirmis oluyor
3) Tuketicileri cozumun bir parcasi haline getiriyorlar, yani tuketicilere bir seyleri degistirebileceklerini hissettirebiliyorlar
4) Aktivizme ve duyarli olmaya cagiriyorlar insanlari, bir katilim ortami yaratiyorlar
5) Bu daha once duyulmamis kampanya ile Nike markasinin TV reklamlarindan cok daha etkili reklami yapilmis oluyor
6) Pazarlamanin bir parcasi olan halkla iliskiler kisminda skor hanesine buyuk bir puan ekliyor
7) Ve tum bunlari sirket icinden cok az bir butce ve insan gucu kullanarak basariyorlar cunku asil isi zaten tuketiciler yapmis oluyor.

Iste bir sirket yonetimi ve pazarlamacilar ortaklasa kendilerine dusman gordukleri aktivizmi bu sekilde kendi yararlarina cevirebilirler bence. Son olarak hicbir yonetici ve pazarlamaci degisimden korkmamali aksine onu evlat edinmelidir :)

4 yorum:

  1. nike akıllı, açık açık söylüyor piyasa böyle biz de bu fiyattan çalıştırıyoruz orda karton sallamak kolay gel de düzelt öyleyse,işçilerin ücretlerini makul bi seviyeye çekerken şirketin aynı karda kalmasına dikkat etcen ylnz die de eklemesini yapıor.bu tabii ki imaknsız çünkü bunu yapabilecek kapasitede adam olsaydı ztn nike ın başında olurdu

    YanıtlaSil
  2. Kapitaller için amaç hiçbir zaman "yarar" olmamıştır malesef amaç daima kardır yani para.Benetton'da çocuk işçi çalıştırır çocuk koleksiyonları için.Önemli olan bilinci artırmak,mesela Benetton'u protesto edip alışveriş yapılmaması ciddi bir yaptırıma yol açar.Ama sorun sadece bir marka ile ilgili değil mesela Türkiye'de tekstil iyi bir durumdadır ama tekstil bölümüne bakın sadece işçi yatiştirir.Tasarım üretemiyor.Sermayesi olanda yeni bir araba üretmek yerine güçlü markaların ürünlerini pazarlamakla yetiniyor.
    Referandum ve protesto en büyük ve önemli haklardır ama akıllı ülkem insanı bunu "tövbe de!" şeklinde yorumlar:-)

    YanıtlaSil
  3. iyi bi oneri ama muLtinationaL corporation`Larin iLk ba$ta cok da iSteyerek yapicakLari bi$i diiL die du$unuorum, her ne kadar getirisi cok oLucaksa da..
    Sweatshop`LarLa iLgiLi bi konferanSa katiLmi$tim bu donem, bi ekonomi profeSoru konu$ma yapmi$ti. Bu dedikLerini gectim, bi de oLayin chiLd Labor kiSmi var. Hepimiz tabii ki cocukLarin caLi$tiriLmasina kar$iyiz ama her uLkede $artLar ayni diiL maLesef. Hatta yapiLan ara$tirmaLara gore MNC`Lerin i$ten cikardigi cocukLarin karinLarini doyurmak icin prostitution`a yoneLme oranLari o kadar fazLa ki.. ya oLuoLar, ya da bu yoLa ba$vuruoLar. i$e aLinmayinCa ya$iabiLmeLeri icin bi$i yapmaLari gerek sonucta. bi de kucucukLer... ;( icim burkuLmu$tu.

    ~Serra

    YanıtlaSil
  4. @erins: Nike inan bundan daha iyisini yapabilir, sadece bunun uzerine kafa yordugunu bile sanmiyorum

    @kelebeginpullari: Turkiye'de dedigin gibi "protesto etmek" hep korkulan bir eylem olmustur. Belki devletin protestolara karsi aldigi onlemler yuzunden bunun sebebi de gecmiste amacini asmis protestolar olabilir ama umarim Turkiye aktivizm mantigini yakalar ve benimser.

    @serra yilmaz: bakis acisini anliyorum ama bence buyuk sirketler kendilerini "bak biz buna azicik maasla surunduruyoruz ve bizim sayemizde hayat kadini olmuyor" diye savunamazlar, eger baska bir ulkede isci calistirip onlarin is gucunden faydalaniyorsan (ve bundan inanilmaz karlar elde ediyorsan) bari en azindan o ulkeyi gelistirecek kampanyalar duzenle ama bir dakika o ulkeyi gelistirmek islerine gelmez cunku o zaman kimse sunduklari fiyata calismaz 10 yil sonra, boyle gelmis sessizce boyle goturelim mantiklari var ve asil protesto edilmesi gereken de bu zaten.

    YanıtlaSil