14 Mart 2007

Zaman, bilinc ve DNA!

Kafamdaki zaman kavramini biraz daha derinden inceledim;

-Boslukta zaman var midir?
-Neden olmasin?
-Oyle bir bosluk dusun ki icinde hic bir madde, hic bir atom olmasin. Iste bu boslugun icinde nasil bir zaman kavramindan bahsedebilirsin? Zaman dedigimiz kavrami olcmen icin bir degisiklik olmasi gerekmiyor mu? Sen bu boslugun icinde zaman oldugunu kanitlayabilir misin?
-Hmm sanirim kanitlayamam ama ben disaridan bu bosluga bakiyorsam, saatime bakip soyleyebilirim
-Evet ama senin bakman demek, bir gozlem yapman demek iste bu gozlemde boslugu doldurmaya yeter, bunu gozlemliyemezsin sadece kafanda hayal edebilirsin.
-Peki boslukta zaman olmadigini kabul edelim, nereye varmak istiyorsun?
-Bu bosluga bir maddeyi koydugun anda ise zaman olusur degil mi?
-Hmm evet gozlemliyebilirim o anda
-Demek ki zaman maddeden bagimsiz degil, madde bir enerjiyse, zaman da ayni sekilde bir enerji olmak zorunda eger maddenin bir uzantisi ise.
-Devam et
-Peki biz zamani gozlemleyebilir miyiz?
-Evet saatimize bakariz, ya da gunesin dogusunu ve batisini izleriz
-Evet ama senin bu gozlemlediklerin zamanin kendisi degil, zamanin etkileri olmaz mi?
-Nasil yani?
-Mesela bir hortum ciktigini duyuyosun radyoda yasadigin yere yakin bir yerde, hemen gozlemlemek icin arabana atlayip gidiyorsun ama soylenen yere gittigin anda hortumu kacirdigini dusun, etrafinda sadece yikilmis evleri yani hortumun yarattigi yikimi, hortumun etkilerini gorebiliyorsun. Iste bizde hayatimizda zamani hic gozlemliyemiyoruz bir enerji olarak, sadece yarattigi etkileri gozlemliyebiliyoruz.
-Neden bir enerji olarak gozlemliyemiyoruz?
-Cunku zaman bilincimize bagimli bir kavram "olabilir", onu dusundugun anda o bir sonraki adimdadir. Kisacasi bilincin zamanin bir parcasi olabilir ve bu durumda kendi yapildigi maddeyi tabi ki gozlemleyemiyor, ancak onun etkilerini gozlemliyor. Kendi kuyrugunu yakalamaya calisan bir kopek gibi dusun.
-Peki zamanin etkileri her madde uzerinde ayni midir?
-Kesinlikle hayir, ilk basta hayal ettigimiz bosluga bir tas koydugunu dusun, havada asili duran bir tas ama etrafinda baska hicbir madde yok, ne oksijen-hava hicbirsey, hareketsiz bir tas... Bu tasi bir milyon yil boyunca gozlemle, sence bu tasta bir degisiklik olacak midir?
-Hmm eger hareket etmiyorsa ve etrafinda hic hava bile yoksa... hayir olmaz sanirim
-Kesinlikle... zaman sadece maddenin bir uzantisi degil, ayni zamanda hareketin de bir uzantisidir.
-Hareketin mi? Mesela ben butun gun yatagimda uzansam hic hareket etmeden, benim icin zaman gecmeyecek mi?
-Hayir kesinlikle gecicek cunku sen hareketsiz dursan bile vucudunun icinde kan akmaya devam edicek, vucudundaki milyarlarca hucre hareket halinde olucak. Ayrica hareketsiz bir cisim icin bile zaman varolmaya devam eder, sadece onun uzerinde bir etkisi olmaz. Maddenin oldugu her yerde zaman vardir ve eger bu maddenin icindeki en ufak bir elektron bile hareket ediyorsa "zaman enerjisi" uzerindeki etkisini gosterecektir. Zamani bir hareket sensoru olarak dusun, eger ortalikta hic bir madde yoksa, hareket sensoru de yok, eger ortamda bir madde var ama hareketsiz ise hareket sensoru de var ama maddeyi goremiyor, eger madde bir hareket haline gecerse hareket sensoru hemen isigini yakiyor!
-Peki zamani nasil gozlemleyebiliriz?
-Iste bence hareket halinde olan hic bir madde gercekten zamani gozlemleyemez! Tabi ki buna insan zihni de dahil, sadece zamanin etkilerini gozlemleyebilir.
-Peki zaman her maddede ayni etkiyi mi yaratir?
-Hareketli her maddede... yalniz harektli derken tekrar dusundum de daha duzgun bir tanimlama kullanmam gerekir... canli her maddede. Mesela bosluktaki tasa bir hareket verdigini dusun, tas ilerler ama hic surtunme olmayacagi icin maddesel olarak bir degisime ugramaz, yani zaman kavrami bir madde oldugu icin hala gecerli ama hareket etse bile zaman onun uzerinde bir etki yaratamiyor...
-O halde zaman harekete degil, canliliga duyarli?
-Evet sanirim, duzeltiyorum o halde, "zaman maddenin uzantisi olan bir enerji formu ve canliligin oldugu her yerde etkisi gozlemlenebilir".
-Peki... o halde canlilik ne? Bir tasta maddeden olusuyor ama canli sayilmiyorken nasil maddeden olusan insan canli sayiliyor, ya da nasil bir bitki canli sayiliyor? Canliligi saglayan fark ne?
-Sence kopeklerin bir bilinci var midir?
-Bilmem, kopekler bizim gibi dusunemezler
-Hayir bu genel bir yanilgi, kopekler dusunebilir, hissedebilirler ve elbette ki hatirlayabilirler. Onlarin da, genel olarak butun hayvanlarin da, bir bilinci vardir, yalnizca kapasitesi insanlarinkinden dusuktur. Peki bitkilerin bir bilinci var midir?
-Yok artik, bak onlarin yok iste...
-Peki ayciceklerini dusun, onlar neden hep gunese dogru donerler yuzlerini?
-Bilmem, sanirim iclerinde gunesisigini hisseden onunle reaksiyona giren bir madde var ve bunu hissettikleri anda daha fazla gunes isigi alabilmek icin o yone donuyorlar, ama bu bilinc degildir ki?
-Dogru tam dusundugun sekilde bir bilinc degil, soyle dusun bilinc yalnizca sana ogretilenler midir?
-Evet bana ogretilenler ve hayattan gozlemledigim hersey bilincimi olusturur
-O halde nefes almayi sana kim ogretti? Daha dogar dogmaz, hicbir sey gozlemleyemeden nefes almiyor muydun? Iste iki turlu bilinc var, genetik olarak DNA'larimizda aktarilabilen bir bilinc ile sadece insanlarda ve hayvanlarda bulunan ogrenebilme bilinci...
-O halde bitkilerde de DNA ile aktarilan bir bilinc var?
-Kesinlikle ve zamanin etkileri de sadece bilince sahip olanlarda gorulebiliyor demistik, yani sadece canlilarda. Canli olabilmen icin bir bilincinin olmasi sart, ya gelismis dusunebilen bir bilinc ya da DNA ile aktarilabilen bir bilinc, hic farketmez. Ama bir tasin? iste onun hicbir bilinci yoktur, bu sebeple de zamandan etkilenmez. Demek ki zaman bilince bagimli ve hatta onun bir parcasi.
-Ama tas da bir sure sonra asinmaz mi?
-Asinir ama cevresindeki maddeler onu asindirir, tasi ilk basta bahsettigim boslukta hayal edersen milyonlarca yil sure sonra bile hicbir asinma olmaz uzerinde.
-Sanirim dogru, peki bu zaman bir enerjiyse ne tur bir enerji?
-Oncelikle bilinci olan hersey dogar, buyur ve olur oyle degil mi?
-Evet, bitkiler, hayvanlar, insanlar..
-O halde bunun grafigini cizersen bu bir sinus dalgasini andirmaz mi?
-Evet sanirim... bombeli bir yukselti gibi
-Sanirim zaman bilinci olan herseyi sinus dalgasi seklinde etkileyen bir enerji formu
-Peki bilinc, en basit DNA'lardan aktarilan bir bilinc bile nasil olusuyor?
-Sanirim bunun sirri senin de dedigin gibi DNA'larda oyle degil mi :) DNA'larin sadece canlilarda oldugunu biliyor muydun? Bir tasin DNA'si yoktur :) Sadece canlilarin bilinci oldugunu dusunursek ve zamanin sadece bilinci olanlari etkiledigini...
-O halde birisi zamanin olusumunu anlamak isterse...
- :) kesinlikle, bence zaman kavraminin gizemi DNA'larda sakli!

7 yorum:

  1. Mert,
    Tasi olusturan atomlarin olmadigini varsaymissin. Al sana bir soru bir kar tanesini cansiz olarak dusunebilirsin ama her kar tanesinin farkli kristal yapida oldugu gercegini inkar edemezsin. Peki nasil oluyor da her kar tanesi farkli bir kristal yapiya sahip oluyor? Bu da mi bilinc ve DNA ile alakali?

    YanıtlaSil
  2. @ycurl: aslinda tasin atomlardan olustugunu inkar etmiyorum kesinlikle ama bu atomlarin hareketsizligi ve DNA icermemeleri sebebiyle zamaninin onlar uzerinde tum canlilarda oldugu gibi bir etki birakmadigini dusunuyorum. (onlar icin zaman kavrami yoktur demiyorum, zaman kavrami bana gore madde olan her yerde vardir ama canli olmayan maddeler uzerinde etkisini gostermez) Kar tanesi modeline gelince, Wikipedia'da bu konuyu okudugumda kar tanelerinin farkli sekillerde olmasinin sebebi olarak sanirim olustuklari sicaklik ve nem orani gosteriliyor (yani cevresel sebepler) bu sebeple iclerinde bir DNA icermeyen kartanelerinin de bir bilinci oldugunu dusunmuyorum. Kar tanelerini olusumunda eger bir iletisim varsa bile bunun "surface tension veya phonons" olarak aciklanabileceginden bahsediliyor. Wikipedia'yi kaynak aliyorum tabii ki butun bu sozlerim de, eger daha farkli ve guvenilir bir kaynakta aksi soyleniyorsa elbette onu kabul edebilirim :)

    YanıtlaSil
  3. Fikrimi daha net aciklamak gerekirse, bir maddenin zamandan etkilenip etkilenmeyecegini anlamak icin bu maddeyi yazinin basinda bahsettigim "mutlak bosluga" koyun cevresel hicbir etkilesimde bulunmasina olanak tanimayan bir bosluk ve bu maddeyi bir sure gozlemlediginizde yalnizca icinde DNA barindiran maddelerin zamanin etkisinde kalip bir degisime ugrayacagina inaniyorum. Bu boslukta isterseniz bu maddeye bir hareket de verebilirsiniz ama boslukta surtunme olmayacagi icin eger icinde DNA icermiyorsa gene bir degisime ugramayacagi kanisindayim. Bu sebeple de yalnizca DNA iceren maddelerin zaman kavramindan etkilendigini dusunuyorum ve DNA'lar icinde zaman kavramini tetikleyen bir kodlama oldugu sonucuna variyorum.

    YanıtlaSil
  4. Mert,
    Tabii DNA ve genetik kod, evolutionu anlama ve aciklama konusunda cok onemli. Ama bana sadece zaman kavramini aciklamak icin yeterli degilmis gibi geliyor. Gerekli ama yeterli degil. Belki soyle diyebiliriz DNA'nin bir hafizasi var. Mesela en ilginc ornek 2-3 ay once seyrettigim ve Turkiye'nin dogusunda bir kasabada gorulen ve el ve ayaklari ile yuruyen insanlarin durumu: http://www.pbs.org/wgbh/nova/allfours/
    Henuz tam olarak anlasilabilmis bir olay degil bu. Gercekten gelisimin baslarinda boyle bir gen var miydi? Ve bir anda nereden cikti?
    Basta belirttigim gibi zaman icinde DNA'nin onemi var ama yeterli degil.

    YanıtlaSil
  5. Oncelikle benim kafamdaki zaman kavrami farkli... sanirim genelde insanlar zamani bir duzlem olarak algiliyorlar ama iste benim algilamama gore zaman bir tur enerji ve bizlerde DNA'larimizda ki bir kod sayesinde cansiz diger varliklardan ayrilarak bu enerjiyi hissedebiliyoruz ve bu enerjiden etkileniyoruz. Neden zaman kavraminina ihtiyac duydugumuz, DNA'larimizda neden zamanla ilgili bir kod olmali, sorusuna gelince de zaman bilincimizi olusturan ana hammadde bence. Soyle ki eger bizim duzgun bir zaman algimiz olmasaydi bir bakima 3sn lik hafizaya sahip baliklar gibi olmayacakmiydik? 3 sn.de bilincine bir insan ne depolayabilir? Ne kadar gelisim gosterebilir? Iste gelisim icin zaman kavrami sartti ve evrim ile canlilar (evrim basamaklarinda DNA olusturan madde formlari) zaman kavramini algiladi bence. Ama iste DNA'lar sadece evrimi anlayabilmek icin onemli degil, zaman kavraminin gizemini ve acilimini anlamak ve bu sayede yeni vizyonlar edinebilmek acisindan cok daha onemli.

    DNA'nin bir hafizasi var demisin... Kesinlikle katiliyorum, DNA'larimiz sayesinde cok kolay sandigimiz dusunmeden yaptigimiz "nefes alma" aktivitesini gerceklestiriyoruz zaten...

    Bunun disinda verdigin ornegi sanirim gene senin sitenden gormustum, hatta bu 4 ayak uzerinde yuruyen ailenin soyadinin benimki ile ayni olmasindan dolayi babama "baba bizim uzak akrabalar icinde hic garip davranislari olanlar dikkatini cekmis miydi" diye sormayi bile dusunmustum :P

    Insan DNA'si zaman icinde degisebiliyor kesinlikle... Mesela buna guzel bir ornek; dis curugune yol acan Streptococcus mutans bakterisinin aslinda genetik olarak insan vucuduna binlerce yil once yerlesmis bir organizmaymis. Belki ilk insansi hayvanlarda dis curugu denen sey yoktu bile! (kaynak)

    Buradan yola cikarak biri sunu dusunebilir? O halde ilk DNA nasil olustu? Canlilari cansiz maddeden ayiran bu yapitasi nasil olustu? Ve bu olusum sirasinda neden zaman kavramindan etkilenmesini saglayan bir DNA degisikligi gecirmis olmasin?

    Kafalarin karismamasi icin zaman madde var oldugundan beri var olan bir kavram ancak zamanin etkileri (dogum, gelisme, cogalma, olum) sadece DNA'ya sahip maddelerde olan bir ozellik... Yani madde bir DNA'ya sahip olduktan sonra cogalabilir, gelisir ve olur ancak... Insan diyebilir ki o halde DNA'miz olmasaydi keske hic olmezdik... Heh herseyin bir bedeli var, eger DNA'ya sahip olmasaydin ureme ve gelisme gibi fonksiyonlarin ve hepsinden ote bir bilincimizde olmayacakti, bir tas gibi milyonlarca yil yasamaktansa bunu tercih ederim ben :)

    YanıtlaSil
  6. Ben zaman konusunda seninle aynı fikirdeyim Mert. Söylediklerini kendi dilime tercüme ettiğimde devinim ya da salınım yoksa, buna hareket de diyebiliriz, enerji de diyebiliriz, değişim de diyebiliriz, bu durumda zaman da yok oluyor. Zaman kendini insan algısında gösteriyor.

    YanıtlaSil
  7. @manyetik mavi: Evet, bilimadamlari su anda cok insanin zaman algisina deginmeseler de "spacetime" adini verdikleri ve bir cok kuramin dayandirildigi teori ile zamani mevcut 3 boyuttan ayri bir boyut olarak gormekten vazgecip mekan ile butunlestiriyorlar.

    Bunu da ben madde ve zamanin ayrilmazligina bir isaret olarak algiliyorum...

    YanıtlaSil